Bezdomność: bądźmy czujni i reagujmy, możemy uratować ludzkie życie

Według badania przeprowadzonego pod koniec lutego 2024 roku przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, województwo pomorskie zajmuje niechlubne pierwsze miejsce w rankingu bezdomności Polaków. Na Pomorzu mieszka aż 15% osób bez dachu nad głową, to 4 575 osób z łącznej liczby 31 042 osób w całej Polsce.

1080 kobiet w kryzysie bezdomności przebywa w województwie pomorskim. Strukturę wiekową przedstawiliśmy na grafice poniżej:

Wśród bezdomnych kobiet większość to osoby w wieku 41-60 lat, ale niepokojące zjawisko to duży udział bardzo młodych - dzieci i młodzieży w przedziale wiekowym do 17 lat. 

Wśród bezdomnych mężczyzn (łącznie w woj. pomorskim jest ich 2199) największą grupę stanowią - podobnie jak wśród kobiet - osoby w wieku 41-60 lat:  

Od bezdomności niewiele nas może dzielić - wystarczy rodzinna tragedia, poważna choroba czy utrata stałego źródła dochodu przy konieczności spłacania wysokich rat kredytu mieszkaniowego. Nie zawsze nałogi są przyczyną bezdomności - często są jej skutkiem.

Bezdomność w Tczewie

Pracownicy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tczewie w porozumieniu ze Strażą Miejską i Komenda Policji zebrali 53 ankiety wśród osób pozostających bez domu na terenie miasta, w tym 12 kobiet i 37 mężczyzn. Ankieterzy odwiedzali pustostany, klatki schodowe, ogródki działkowe, hospicjum, szpital i placówki medyczne, ogrzewalnię, dworzec PKP, altany śmietnikowe i ulice. Łącznie wśród osób w kryzysie bezdomności były 4 osoby poniżej 17 roku życia, 10 z nich - w wieku od 26 do 40 lat, 24 osoby w przedziale wiekowym 41-60 oraz 15 osób bez dachu nad głową w wieku powyżej 60 roku życia. 45 osób ma polskie obywatelstwo, a 8 - ukraińskie. 

Co roku w okresie jesienno-zimowym służby przypominają o konieczności zwracania uwagi na osoby bezdomne oraz ludzi narażonych na wychłodzenie organizmu. Pierwsze przymrozki i zbliżająca się zima mogą być poważnym zagrożeniem dla ich zdrowia i życia.

Jak mogę pomóc?

Jeśli zauważysz osobę w kryzysie bezdomności, możesz w prosty i anonimowy sposób zgłosić jej miejsce pobytu poprzez Krajową Mapę Zagrożeń Bezpieczeństwa.

Jeśli zauważysz osoby przebywające na dworze w niskich temperaturach, którym może grozić wychłodzenie - poinformuj o tym służby pod numerem alarmowym 112, który dostępny jest przez całą dobę. Można też skontaktować się ze Strażą Miejską (986) lub Policją.

Zachęcaj osoby bezdomne do skorzystania z dostępnych schronisk i noclegowni. 

MOPS z Tczewie współpracuje aktualnie z następującymi Schroniskami dla osób dotkniętych bezdomnością:

• Stowarzyszenie na Rzecz Osób Bezdomnych Agape w Borowym Młynie 22 i Nowym Stawie (ul. Mickiewicza 32), w których schronienie otrzymują osoby potrzebujące usług opiekuńczych, np. przewlekle chore i z niepełnosprawnościami, zarówno kobiety jak i mężczyźni,
• Stowarzyszenie Św. Faustyny "Fides" w Malborku (ul. Rolnicza 1) dla bezdomnych mężczyzn,
• Stowarzyszenie Opiekuńczo-Resocjalizacyjne Prometeusz w Gdańsku (ul. Sucharskiego 1) dla bezdomnych kobiet. 

Dzięki takiej współpracy każda grupa bezdomnych jest zabezpieczona. Osoby przewlekle chore lub z niepełnosprawnościami mogą liczyć na transport medyczny prosto ze szpitala, zaś osoby sprawne otrzymują bilet kredytowany na pociągi Polregio, dzięki któremu bez kosztów mogą same udać się do wyznaczonej placówki. Tam znajdą nie tylko schronienie, jeśli zdecydują się spróbować wyjść z bezdomności, otrzymują pomoc np. psychologiczną, prawną, w poszukiwaniu pracy, terapię uzależnień, mediacje, ale muszą przestrzegać regulaminu. Zwykle osoba, która chce się usamodzielnić może liczyć na długofalową pomoc - minimum półroczną. Wg danych MOPS w Tczewie w tym roku 5 osób udało się wyjść z kryzysu bezdomności.

W MOPS Tczew jest zespół ds. bezdomności - 4 osoby zajmujące się na bieżąco tą problematyką we wsparciem pozostałych pracowników socjalnych. Służą nie tylko pełną informacją, ale także kierują osoby do schronisk lub ogrzewalni, udzielają pomocy niematerialnej (w formie żywności) i finansowej, potwierdzają prawo do korzystania z bezpłatnej opieki zdrowotnej, prowadzą działania z zakresu aktywizacji społecznej i zawodowej, patrolują miejsca pobytu w terenie (głównie w okresie jesienno-zimowym) i zajmują się wieloma innymi aspektami, które łącznie dają szansę wyjść z bezdomności.

W naszym mieście nie ma schroniska, jest tylko Ogrzewalnia dla osób w kryzysie bezdomności prowadzona przez Koło Tczewskie Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta. Mieści się na osiedlu Czyżykowo przy ul. Orzeszkowej 6/3 i jest czynna od września do czerwca w godzinach od 16:00 do 8:00. Schronienie znajdą tam mężczyźni. Ogrzewalnia jest w stanie przyjąć do 36 osób i dysponuje 16 lóżkami do leżenia. Placówka zapewnia osobom bezdomnym ciepłe napoje (herbata, gorąca woda), dwie kabiny łazienkowe do kąpieli, wymianę odzieży osobistej i wierzchniej. Na miejscu jest apteczka, jednorazowe maszynki do golenia i czyste ręczniki. W pokoju dziennego pobytu jest także telewizor. Ogrzewalnia działa m.in. dzięki grantom z Urzędu Miasta i wsparciu finansowym Caritasu i ludzi dobrej woli. Współpracuje m.in. z Bankiem Żywności, który zapewnia łatwe do przygotowania jednorazowe zupki instant. Do ogrzewalni kierowane są osoby z interwencji straży miejskiej i policji. 

Jeśli masz możliwość, podziel się ciepłymi ubraniami, kocami lub śpiworami. Można je dać konkretnej potrzebującej osobie lub dostarczyć bezpośrednio do Ogrzewalni. Najbardziej potrzebne są czyste koce, kołdry, śpiwory i ręczniki, nieużywana bielizna, ciepła odzież.

Tczewskie Koło Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta prowadzi także Jadłodajnię dla osób potrzebujących, gdzie można skorzystać z darmowego ciepłego posiłku, a zimą także ogrzać się. Jadłodajnia mieści się w Domu Św. Józefa w Tczewie przy ul. Gdańskiej 4. Obiady wydawane są od godz. 11:00. Najczęściej jest to pożywna zupa dostarczona przez Restaurację Piaskowa z pieczywem z Piekarni Meler i kanapkami przygotowanymi przez siostry zakonne i wolontariuszy. Codziennie w ok. jedną godzinę na ciepły posiłek może liczyć 40-50 osób. 

Ciekawy i długofalowy projekt realizuje Fundacja Pokolenia z Funduszy Europejskich dla Pomorza EFS+ Program Regionalny. Do końca 2027 roku prowadzi Mieszkanie treningowe dla osób wykluczonych społecznie, w tym doświadczających bezdomności. Przez minimum pół roku, a maksymalnie przez rok we wspólnym lokum mieszka maksymalnie 5 osób, które uczą się na nowo wszystkiego, by odzyskać samodzielność i sprawczość w życiu. W ramach pomocy każda osoba ma indywidualną ścieżkę wsparcia, w której pomagają: asystent, psycholog, czasem także prawnik i fizjoterapeuta, uczy się gospodarowania domowym budżetem, szuka pracy, uczy się, a celem jest powrót do społeczeństwa i uzyskanie pełnej życiowej samodzielności. Fundacja Pokolenia współpracuje z Powiatowym Urzędem Pracy, Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej, Urzędem Miejskim, Ogrzewalnią. Ulotki zachęcające do skorzystania z tej ścieżki wsparcia rozdają także streetworkerzy, którzy pracują w terenie bezpośrednio z osobami potrzebującymi.  

Jeśli masz w domu żywność, którą możesz się podzielić, wystarczy włożyć ją do słoika lub plastikowego pojemnika, szczelnie zamknąć, opisać i umieścić w lodówce lub na półce w samoobsługowej Jadłodzielni, która znajduje się na ul. Krótkiej 10 przed budynkiem Klubokawiarni Jasna. Każdy, kto akurat ma nadmiar jedzenia w domu, może się nim podzielić -  wystarczy je zapakować w słoiki lub inne pojemniki, opisać wraz z datą przygotowania i umieścić w lodówce lub na półce. Dzięki temu nie tylko nie marnujemy żywności, ale i pomagamy innym.

Warto reagować - od doraźnego podzielenia się gorącą herbatą czy kanapką po proponowanie ogrzewalni czy schroniska. Każda osoba, która wyjdzie z kryzysu bezdomności to nasz wspólny sukces i zdany egzamin z wrażliwości społecznej.

Badanie Ministerstwa

Ogólnopolskie badanie liczby osób bezdomnych dla Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej odbyło się w nocy z 28 na 29 lutego 2024 roku i obejmowało osoby przebywające w noclegowniach, schroniskach dla osób bezdomnych, schroniskach dla osób bezdomnych z usługami opiekuńczymi, mieszkaniach wspomaganych i treningowych, ogrzewalniach, domach dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, ośrodkach interwencji kryzysowej, specjalistycznych ośrodkach wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, szpitalach, hospicjach, ZOL-ach i innych placówkach zdrowia, zakładach karnych i aresztach śledczych, izbach wytrzeźwień, pogotowiach socjalnych, pustostanach, domkach i altankach na działkach, miejscach niemieszkalnych (ulicach, klatkach schodowych, dworcach PKP i PKS, altanach śmietnikowych, piwnicach itp.). Badanie odbyło się w Polsce po raz szósty, w okresie pandemicznym nie było przeprowadzane. Oprócz informacji o liczbie osób bezdomnych, zbierano także dane socjodemograficzne o grupie osób bezdomnych. Z wynikami zbiorczymi możesz zapoznać się poniżej.

Wyniki badania

W momencie realizacji badania zdiagnozowano 31 042 osób w kryzysie bezdomności. 80% z nich stanowili mężczyźni (24 880 osoby), a 20% - kobiety (6162 osoby). Ponadto, osoby poniżej 18 roku życia stanowiły 5% (1 524) ogólnej liczby osób w kryzysie bezdomności i wśród młodych osób proporcje wg płci rozkładały się po połowie.

W porównaniu z danymi z poprzednich ogólnopolskich badań w tym zakresie, na przestrzeni ostatnich siedmiu (7) lat liczba osób w kryzysie bezdomności w Polsce waha się pomiędzy 30 tysiącami (badanie z 2019 r.) a 33 tysiącami (badanie z 2017 r.) i wynosi obecnie 31 tysięcy (badanie z 2024 r.). Nastąpił wzrost liczby kobiet w kryzysie bezdomności, a spadek liczby mężczyzn.

Województwa w kryzysie bezdomności

Najwięcej osób w kryzysie bezdomności przebywa w województwie pomorskim – 15% (4 575 osób), śląskim – 13% (4 050 osób) oraz mazowieckim – 11% (3 452 osoby). Najmniej po 2% w województwach podlaskim (638 osób), opolskim (767 osób) i lubuskim (717 osób). W większości województw liczba osób w kryzysie bezdomności zmniejszyła się. Jednakże w czterech województwach odnotowano negatywną tendencję i większe liczby, niż w dwóch poprzednich badaniach. Są to województwa: małopolskie, podkarpackie, pomorskie i wielkopolskie.

Większe a mniejsze miejscowości

Po raz pierwszy w tym badaniu sprawdzano liczbę osób w kryzysie bezdomności również w podziale na gminy oraz miejscowości poniżej i powyżej 100 tysięcy mieszkańców. Zgodnie z wynikami badania więcej osób w kryzysie bezdomności przebywa na terenie gmin i miejscowości poniżej 100 tysięcy mieszkańców – 54%, zaś w miejscowościach i gminach powyżej 100 tysięcy mieszkańców znajduje się 46% osób w kryzysie bezdomności.

Miejsca pobytu osób bezdomnych

Podobnie jak w poprzednich badaniach wśród przebadanych osób 23 404 (76%) przebywało w placówkach instytucjonalnych, a 6 648 (21%) poza nimi – w przestrzeni publicznej i miejscach niemieszkalnych. Zwiększyła się liczba osób zarówno przebywających w placówkach jak i miejscach niemieszkalnych. Jednocześnie, ponad 3% badanych (990 osób) przebywało w mieszkaniach chronionych, treningowych i wspomaganych zgodnie z deklaracją, co pozytywnie świadczy o postępującej deinstytucjonalizacji wsparcia.

Obywatelstwo

Podczas badania 90% osób w kryzysie bezdomności zadeklarowało obywatelstwo polskie (27 959 osób), zaś 6% obywatelstwo ukraińskie (1 749 osób). Pozostałe osoby deklarowały inne obywatelstwa lub jego brak.

Gmina a miejsce przebywania i zameldowania

Większość osób w kryzysie bezdomności nie posiada zameldowania na pobyt stały, ale przebywa w gminie, gdzie takie zameldowanie posiadały – 41%. Jednocześnie 39% nie posiada zameldowania na pobyt stały i nie przebywa w gminie, w której były zameldowane ostatni raz. 11% osób w kryzysie bezdomności deklaruje, że dalej posiada stały meldunek ale nie przebywają w gminie tam, gdzie się meldunek znajduje. 10% badanych zadeklarowało, że przebywa w gminie, gdzie posiada stały meldunek.

Przyczyny bezdomności

Do głównych przyczyn bezdomności osoby badane wskazały uzależnienie od alkoholu (19%), konflikt rodzinny (17%) i eksmisja/wymeldowanie z mieszkania (11%). Do pozostałych znaczących przyczyn kryzysu bezdomności osoby badane wskazały rozpad związku (8%), bezrobocie/utrata pracy (7%) oraz zły stan zdrowia/niepełnosprawność (7%).

Wiek osób bezdomnych

Podobnie jak w poprzednich badaniach najwięcej osób w kryzysie bezdomności zdiagnozowano w przedziale wiekowym 41-60 lat (13 232 osoby, w tym 2 169 kobiet i 11 063 mężczyzn). Kolejną najliczniejszą grupą są osoby najstarsze w przedziale wiekowym 60+ (10 084 osoby, w tym 1 526 kobiet oraz 8 558 mężczyzn).

Stan cywilny

Osoby w kryzysie bezdomności w większości deklarują, że nie są w związku małżeńskim (kawaler/panna) – 45%, lub są rozwiedzone – 35%. Osoby zamężne/żonate stanowią 8%, podobnie jak osoby, które deklarują, że ich małżonkowie zmarli (wdowiec/wdowa) – 8%.

Wykształcenie osób bezdomnych

Większość osób bezdomnych ma wykształcenie zawodowe – 41% oraz podstawowe – 29%. Wykształcenie średnie, w tym techniczne, zadeklarowało 17% badanych.  Nastąpił wzrost osób w kryzysie bezdomności z wykształceniem wyższym o 57 punktów % w odniesieniu do badania z 2019 r., i obecnie osoby z wykształceniem wyższym stanowią 4% ogółu osób w kryzysie bezdomności.

Czas pozostawania osobą bezdomną

Na podstawie informacji uzyskanych podczas tegorocznej edycji badania można zaobserwować, iż skracają się epizody bezdomności wśród badanych osób. Najliczniejszą grupę stanowią obecnie osoby pozostające w kryzysie bezdomności do 2 lat – 31%. Kolejna grupa to osoby bezdomne od 2 do 5 lat – 25%. Osoby będące w kryzysie bezdomności powyżej 20 lat stanowią 6% populacji badanych.

Źródła dochodu

Po raz kolejny najczęściej podawanym źródłem dochodu przez osoby objęte badaniem był zasiłek z pomocy społecznej (33%). W drugiej kolejności wskazywano emeryturę/rentę (16%). Trzecią najliczniejszą grupę stanowią osoby, które zadeklarowały brak dochodu (15%). Praca „na czarno” została wskazana jako źródło dochodu przez 9% badanych, zaś 7% wskazało zbieractwo, a u 6% dochód stanowi legalne zatrudnienie.